στιγματογραφία

Ελληνική απόδοση του γαλλικού ζωγραφικού όρου pointillisme, που συνίσταται στην παράθεση μικρών στιγμάτων από καθαρό χρώμα, που τοποθετούνται πάνω στον καμβά σύμφωνα με τον επιστημονικό νόμο των σύγχρονων αντιθέσεων, ανακάλυψη του Γάλλου χημικού Εζέν Σεβρέλ. Οι γνωστότεροι ζωγράφοι που χρησιμοποίησαν την τεχνική αυτή ήταν οι Γάλλοι Ζορζ-Πιερ Σερά και Πολ Σινιάκ, στα έργα των οποίων μπορεί να διακρίνει κανείς την αυστηρή εφαρμογή των αρχών του ντιβιζιονισμού, του οποίου η σ. αποτελεί την κυριότερη έκφραση. Ο ντιβιζιονισμός (= διαιρετισμός) είναι μια ζωγραφική τεχνική που στηρίζεται στην οπτική παρατήρηση ότι στη φύση δεν υπάρχουν ενιαία χρώματα, αλλά μια άπειρη κλίμακα φωτεινών ακτινοβολιών που, ενώ μπορούν να αναλυθούν στα βασικά χρώματα του ηλιακού φάσματος, προκαλούν στο μάτι, με τον μεταβλητό συνδυασμό τους, όλες τις δυνατές χρωματικές εντυπώσεις. Αντίθετα από την ανάμειξη των χρωστικών ουσιών (αφαιρετική σύνθεση) που αφαιρεί φωτεινότητα από τις επιφάνειες, η ανάμειξη «δεσμών φώτων με διαφορετικό χρωματισμό» (προσθετική σύνθεση) αυξάνει τη φωτεινότητα των επιφανειών πάνω στις οποίες πέφτουν. Η ντιβιζιονιστική τεχνική τείνει να εκμεταλλευθεί με τη ζωγραφική ύλη τη βασική αυτή ιδιότητα του φωτός, με σκοπό να κάνει περισσότερο φωτεινό τον πίνακα και πιο κοντινό προς τις εντυπώσεις του φυσικού φωτός. Γι’ αυτό επιβάλλει στο ζωγράφο τη «διαίρεση» του χρώματος, δηλαδή να μην ανακατεύει τα χρώματα στην παλέτα του, αλλά να τα χρησιμοποιεί «καθαρά» και «διαιρεμένα», τοποθετώντας τα πάνω στον καμβά σε ζώνες μεγαλύτερες ή μικρότερες και με διάφορα σχήματα –σαν λουρίδες, κηλίδες ή στιγμές (στιγματογραφία)– που έχουν σκοπό να συγχωνευτούν στο μάτι, όταν ο παρατηρητης σταθεί στην απόσταση που πρέπει από τη ζωγραφισμένη επιφάνεια (mélange optique). Μεγάλη σημασία για τη διαμόρφωση της ντιβιζιονιστικής τεχνικής είχαν οι παρατηρήσεις των εμπρεσιονιστών για τη φύση της σκιάς, που σε οποιοδήποτε χρωματιστό σώμα παίρνει πάντα τον τόνο του συμπληρωματικού, σύμφωνα με τα ζεύγη κόκκινο-πράσινο, γαλάζιο-πορτοκαλί, κίτρινο-μωβ. Το φαινόμενο αυτό, που δεν το αγνοούσαν και οι Βενετσιάνοι του 16ου αι., και που πολλοί άλλοι καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν οδηγούμενοι από το ένστικτό τους, έγινε αντικείμενο ειδικής μελέτης τον 19o αι. και βρήκε την οπτικοεπιστημονική συστηματοποίησή του στο έργο του χημικού Μισέλ-Εζέν Σεβρέλ. Στη θεωρία του για τις ταυτόχρονες, διαδοχικές και μεικτές αντιθέσεις, έφτασε στην έννοια του συμπληρωματικού και συμπτωματικού χρώματος, καθώς και στο επιστημονικό ονοματολόγιο των χρωμάτων. Ήδη ο Ντελακρουά, γυρίζοντας από το ταξίδι του στο Μαρόκο (1832-1833), είχε μπορέσει να διαπιστώσει πως οι αντιλήψεις περί αρμονίας των χρωμάτων, που ακολουθούσε από αιώνες η ανατολική παράδοση, επιβεβαιώνονταν απόλυτα από τη νεότερη επιστήμη και είχε πετύχει, με τη χρήση καθαρών χρωμάτων, ένα φως πιο ζωντανό, παλλόμενο και αληθινό σε μερικούς από τους πίνακές του. Έπειτα απ’ αυτόν, οι εμπρεσιονιστές βάσισαν τη θεωρία τους στην παρατήρηση για τις χρωματιστές σκιές. αληθινή συστηματική εφαρμογή της διαίρεσης των χρωμάτων έγινε όμως μόνο κατά το 1885 με τον νεοεμπρεσιονισμό και το έργο του Ζορζ-Πιερ Σερά και του Πολ Σινιάκ. Ο τελευταίος ήταν επίσης οξυδερκής και ικανός ερμηνευτής της ντιβιζιονιστικής θεωρίας που ανάπτυξε σ’ ένα κλασικό θεωρητικό έργο του με τον τίτλο Από τον Εζέν Ντελακρουά έως τον νεοεμπρεσιονισμό (1899). Στην Ιταλία ο όρος στιγματογραφία χρησιμοποιήθηκε για τον χαρακτηρισμό μιας λομβαρδικής σχολής, σύγχρονης περίπου με τον γαλλικό νεοεμπρεσιονισμό, που κι αυτή είχε κάνει πρόγραμμά της τη διαίρεση του χρώματος και είχε μεταξύ των καλύτερων εκπροσώπων της τους Τζοβάνι Σεγκαντίνι, Γκαετάνο Πρεβιάτι, Τζουζέπε Πελίτσα ντα Βολπέντο και Βιτόρε Γκρουμπίτσι. Ο Γκαετάνο Πρεβιάτι έγραψε και ένα θεωρητικό έργο: Επιστημονικές αρχές του ντιβιζιονισμού (1905). Στον αιώνα μας πήραν αφορμή από τον ντιβιζιονισμό οι πρώτοι φουτουριστές και ιδιαίτερα ο Ουμπέρτο Μποτσιόνι, που έκανε, με την τεχνική αυτή, μερικά έργα με κοινωνική έμπνευση, εξαιρετικά έντονα και ζωντανά. Σ’ αυτά πρέπει να προστεθούν και οι ντιβιζιονιστικοί πίνακες του Τζάκομο Μπάλα και του Κάρλο Καρά. «Η κοιλάδα του Αδίγη», έργο στιγματογραφικής τεχνοτροπίας του Αλμπέρτο Μπονόμι. «Μαγιάτικο τοπίο». Η στιγματογραφία του Τζ. Σεγαντίνι χαρακτηρίζεται από έντονη φυσιολατρεία. «Μοντέλο», έργο στιγματογραφικής τεχνικής του Ζορζ-Πιερ Σερά του 1887 (Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι). «Η Αντίμπ το βράδυ», πίνακας του Πολ Σινιάκ, που χρονολογείται το 1914 (Μουσείο Καλών Τεχνών, Στρασβούργο).